دراسات فی علم الدرایة (کتاب)

کتاب «دراسات فی علم الدرایة» اثر على‌اکبر غفارى ‌صفت و محمدحسن صانعى‌پور، تلخیص کتاب مفصل «مقباس الهدایة فی علم الدرایة» تألیف علامه شیخ عبدالله مامقانى (م، ۱۳۵۱ ق) مى‌باشد. این کتاب براى استفاده دانشجویان رشته علوم قرآن و حدیث در مقاطع کارشناسى، کارشناسى ارشد و دکترا به عنوان منبع اصلى دروس فقه الحدیث و مصطلح الحدیث تدوین شده است.

محتوای کتاب

کتاب «دراسات فی علم الدرایة» با دو مقدمه چاپ اول و دوم آغاز و مطالب در هشت فصل، تنظیم شده است. در مقدمه اول، به انگیزه تلخیص کتاب اشاره شده است. در مقدمه دوم، ابتدا به نام و آثار علماى اهل سنت و شیعه که در زمینه درایة الحدیث، دست به تألیف زده‌اند اشاره شده و سپس، برخى اقداماتى که در اثر حاضر صورت گرفته، بیان شده است.

از آنجا که علامه مامقانى در کتاب «مقباس الهدایة» به تناسب موضوع کتاب، برخى مباحث علمى را به صورت گسترده مطرح کرده است؛ به گونه‌اى که گاهى از موضوع کتاب خارج شده است و همچنین مباحث مربوط به اصول فقه و اجتهاد و مسائل مربوط به علم کلام که به نحوى ارتباط با مباحث داشته‌اند را مطرح کرده و به بحث‌هاى طولانى پرداخته و سعى نموده است موارد اختلافى را حل کند، لذا کتاب بسیار پرحجم شده و یادگیرى و آموزش آن، زمان زیادى را طلب مى‌کند. از این‌رو نویسنده اثر حاضر، اقدام به تلخیص آن نموده و مطالب آن را به اختصار بیان کرده و موارد ضرورى را توضیح داده است.

از جمله ویژگى‌هاى منحصر به‌فرد این تلخیص، آن است که نویسنده آن به منظور فهم بهتر مطالب و رفع موارد دشوار و مبهم، به اعراب‌گذارى متن کتاب پرداخته تا طالبان علم بتوانند به راحتى از آن استفاده کنند. همچنین وى مقالاتى را به صورت مجزا به آخر آن ملحق کرده است. مقاله اول، در مورد تاریخ تدوین و نگارش حدیث، مقاله دوم در مورد درایه و فقه الحدیث و لزوم دقت و تأمل در الفاظ متن و لغات و اصطلاحات غریب و ذکر مثال‌هایى براى آن و مقاله سوم، در مورد القاب و انسابى است که محقق باید از آن‌ها آگاه باشد تا مبادا دچار اشتباه شود.

«مقباس الهدایة» از مصادر مختلف حدیثى و علوم مهم اقتباس کرده است. اقوالى که در کتاب به‌صورت پراکنده نقل شده است، به‌صورت جدا و مرتب، به‌گونه‌اى که از نص اصلى کتاب قابل تشخیص باشد، در چاپ دوم تلخیص این کتاب، پس از مراجعه به تمام منابع موجود انجام گرفت. نویسنده دراسات، پس از مقایسه بین نص کتاب «مقباس الهدایة» و تلخیص آن، ساختار علمى جدیدى براى متن ایجاد نموده و در ضمن آن، برخى از قسمت‌هایى که حذف شده بود را مجدداً به آن اضافه و تصحیح کرده است.

«مقباس الهدایة» در ابتدا به‌صورت جدا چاپ شد، اما بعداً مؤلف آن را در خاتمه کتاب «تنقیح المقال» خود ذکر کرد. زمانى که این اثر گران‌بها، اولین بار در سال ۱۴۱۲ ق. به چاپ رسید، با استقبال فراونى روبرو شد، لذا انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) با همکارى انتشارات سمت، اقدام به چاپ و نشر مجدد آن نمود. بعد از انجام تغییرات لازم، این کتاب با عنوان «دراسات فی العلم الدرایة» (اثر حاضر) به چاپ رسید و از اینجا، تغییرات با نظارت على‌اکبر غفارى انجام شد. یک فهرست موضوعى براى کتاب ارائه شده است که در نوع خود، کم نظیر است. در پاورقى‌ها، توضیحاتى پیرامون برخى از اعلام و تألیفات مذکور در متن، آمده است.

کتاب «دراسات فی علم الدرایة» توسط ولى الله حسومى ترجمه شده است.

منابع

• "دراسات فی علم الدرایة (تلخیص مقباس الهدایة)"، ویکی نور.
• کتابشناسی شیعه؛ علم درایة الحدیث، ابوالفضل حافظیان.